Ośrodek Dawców Szpiku pomaga szukać "bliźniaków genetycznych"

Ośrodek Dawców Szpiku (ODS) Wojskowego Instytutu Medycznego to jeden z ośrodków w Polsce który uczestniczy w procesie transplantacji komórek krwiotwórczych. Pomagamy szukać „bliźniaków genetycznych”. Prof. dr hab. n. med. Jolantą Korsak, kierownik Zakładu Transfuzjologii Klinicznej WIM - bliźniak genetyczny to osoba zgodna w poszukiwanych genach HLA z chorym przygotowywanym do przeszczepu komórek krwiotwórczych. 

Jolanta Korsak: Cała historia Ośrodka Dawców Szpiku w Zakładzie Transfuzjologii Klinicznej Wojskowego Instytutu Medycznego rozpoczęła się w lutym 2011 roku. W tym roku jako pierwszy w Polsce Ośrodek otrzymał akredytację Ministerstwa Zdrowia na swoją działalność. Oznaczało to, że wypełniliśmy kryteria określone przez MZ, a oparte na zaleceniach WMDA (World Marrow Donor Association). Podstawową działalnością Ośrodka było stworzenie własnego rejestru niespokrewnionych dawców komórek krwiotwórczych, który stanowi część Polskiego Rejestru Niespokrewnionych Dawców Komórek Krwiotwórczych i Krwi Pępowinowej, czyli czwartego pod względem liczby zarejestrowanych dawców rejestru w świecie. Obecnie w ODS WIM zarejestrowanych jest 13.536 dawców. Dają oni szansę na przeszczep komórek krwiotwórczych chorym hematologicznym nieposiadającym dawcy rodzinnego. W przypadku dawców niespokrewnionych bardzo ważna jest ich liczba, ponieważ ze względu na dużą zmienność genetyczną ludzkiej populacji dobranie w pełni zgodnego niespokrewnionego dawcy dla konkretnego chorego wynosi 1:1.000.000.

2. Jakie procedury, nowe rozwiązania i udogodnienia wprowadzono w Ośrodku?

Jolanta Korsak: Rozszerzyliśmy zakres działalności Ośrodka Dawców Szpiku WIM, bowiem powiązaliśmy z nim funkcjonowanie Pracowni Badań Zgodności Tkankowej, która w październiku 2011 r. otrzymała akredytację Ministerstwa Zdrowia na testowanie próbek do badań oraz testowanie komórek, tkanek i narządów w zakresie antygenów HLA. Rutynowo wykonujemy badania technikami biologii molekularnej, które pozwalają na oznaczenie antygenów HLA klasy I i II na niskim i wysokim poziomie rozdzielczości oraz badania chimeryzmu potransplantacyjnego. Pracownia dysponuje specjalistyczną aparaturą pozwalającą na stosowanie technik PCR SSP (Polymerase Chain Reaction-SequenceSpecificPrimer) i PCR SSO (Polymerase Chain Reaction-SequenceSpecificOligonukleotydeProbe) oraz sekwencjonowanie w technologii NGS. Wyniki typowania antygenów HLA na niskim i wysokim poziomie rozdzielczości zgodnie z obowiązującymi wymogami przedstawiane są z odpowiednim komentarzem. Nowym rozwiązaniem było również włączenie w proces transplantacji Pracowni Aferez, w której pobieramy komórki, oraz Banku Tkanek i Komórek Krwiotwórczych, gdzie pobrane komórki przygotowujemy do dystrybucji. Obie jednostki organizacyjne mają akredytacje MZ na wykonywane czynności. Udział Zakładu Transfuzjologii Klinicznej w całym procesie transplantacyjnym polega więc na: rekrutacji niespokrewnionego dawcy komórek, zbadaniu antygenów HLA i ustaleniu ich zgodności z chorym, pobraniu komórek krwiotwórczych, przygotowaniu materiału przeszczepowego i wysłaniu go do Ośrodka Transplantacyjnego.
Na tym jednak nie koniec. Wspomniane wyżej wypracowane akredytacje sprawiły, że w 2014 r. uzyskaliśmy dostęp do Światowej Bazy Dawców Szpiku z możliwością jej przeszukiwania pod kątem układu HLA pacjentów. Umożliwiło nam to współpracę właściwie z całym światem. Od tego roku prowadzono poszukiwania niespokrewnionych dawców komórek krwiotwórczych dla prawie 260 pacjentów z kraju i zagranicy, zgodnych 10/10 w antygenach HLA. Niespokrewnionych dawców komórek krwiotwórczych dobrano dla 220 pacjentów (ok. 85%) w średnim czasie około 35 dni. Ok. 145 chorym przeszczepiono komórki krwiotwórcze od dawców wyselekcjonowanych według powyższej procedury. Na prośbę ośrodków poszukujących dawcy lub ośrodków transplantacyjnych polskich i zagranicznych wykonano 489 dotypowań (tzn. procedur zwiększenia stopnia zgodności antygenów HLA), z których 125 pochodziło z Ośrodka Dawców Szpiku WIM. Również na prośbę ośrodków poszukujących dawcy lub ośrodków transplantacyjnych polskich i zagranicznych wysłaliśmy 177 próbek od naszych dawców na badania potwierdzające HLA dawcy. Wiedza oraz doświadczenie zawodowe naszego personelu pozwalają na opracowanie oceny szansy na dobór niespokrewnionego dawcy komórek krwiotwórczych zgodnie z aktualnymi standardami oraz na przygotowanie optymalnej ścieżki doboru dawcy.

3. W jakim jeszcze zakresie ODS współpracuje z innymi wiodącymi ośrodkami transplantacyjnymi? Jakimi liczbami statystycznymi pobrań dziś możecie się pochwalić?

Jolanta Korsak: Jak wspomniałam wyżej, współpraca z zagranicznymi ośrodkami transplantacyjnymi przebiega na poziomie poszukiwania dawców. Inną formą współpracy jest pobieranie komórek krwiotwórczych od polskich niespokrewnionych dawców komórek. Zlecenia na tę procedurę dostajemy z innych Ośrodków Dawców Szpiku, Poltransplantu oraz bezpośrednio z zagranicznych ośrodków transplantacyjnych. Procedura obejmuje ostateczną kwalifikację medyczną dawcy, uzyskanie od niego zgody na pobranie komórek, wykonanie koniecznych badań, gromadzenie i przetwarzanie pobranych komórek krwiotwórczych oraz przygotowanie ich do transportu. A zatem, duża odpowiedzialność i mnóstwo dokumentacji potwierdzającej spełnienie wymagań WMDA. Tylko w ciągu ostatnich trzech miesięcy pobraliśmy komórki krwiotwórcze od ośmiu niespokrewnionych dawców komórek krwiotwórczych przeznaczonych dla: jednego chorego z ośrodka transplantacyjnego w Niemczech, dwóch we Francji, dwóch we Włoszech, jednego w Hiszpanii oraz dwóch chorych z Ośrodków Transplantacyjnych w Polsce.

6. Jak pozyskujecie dawców szpiku?

Jolanta Korsak: Niespokrewnionych dawców szpiku pozyskujemy właściwie bezpośrednio, tzn. uczestnicząc w różnych wydarzeniach zapraszamy ludzi do wpisu w naszym rejestrze. Od kilku lat bierzemy udział m.in. w programie Urzędu Miasta st. Warszawy promującym transplantacje, w Dniach Nauki, Międzynarodowych Dniach Książki, piknikach plenerowych, np. współorganizując miasteczka pomocowo-zdrowotne z burmistrzami niektórych dzielnic Warszawy (Woli, Ochoty, Mokotowa), w akcjach promocyjnych organizowanych w Petrochemii oraz warszawskich bankach i szkołach.

7. Czy ODS lub Pracownia Zgodności Tkankowej spełnia wymogi jakościowe w zakresie swoich funkcjonalności?

Jolanta Korsak: Pierwszy certyfikat jakości Zakład Transfuzjologii Klinicznej, w tym Pracownia Badań Zgodności Tkankowej, wypracował w 2008 roku. Był to certyfikat jakości ISO 9001:2015 i AQAP 2110:2016. Utrzymanie certyfikatu wiązało się z coroczną pozytywną oceną audytorów we wszystkich zakresach funkcjonalności, początkowo pracowni, a później Ośrodka Dawców Szpiku. Certyfikat jest utrzymany do dziś, w tym roku wszedł z zakres certyfikacji WIM. W 2011 roku uzyskaliśmy akredytacje MZ na kolejne czynności znajdujące się w procesie transplantacji komórek krwiotwórczych, a więc:
- pobieranie od żywych dawców komórek krwiotwórczych szpiku
- pobieranie od żywych dawców komórek krwiotwórczych krwi obwodowej
- pobieranie od żywych dawców komórek linii białokrwinkowej z krwi obwodowej

1) testowanie komórek, tkanek i narządów, w tym testowanie próbek do badań
w zakresie:
- genotypowanie układu HLA na poziomie niskiej i wysokiej rozdzielczości
- genotypowanie układu HLA klasy I i II na pośrednim stopniu rozdzielczości
- genotypowanie układu HLA klasy I i II na wysokim stopniu rozdzielczości u biorców i dawców niespokrewnionych
- genotypowanie HLA klasy I i II krwi pępowinowej na niskim stopniu rozdzielczości
- diagnostyka chorób związanych z układem HLA
- wykrywanie przeciwciał ant-HLA metodą ELISA
2) gromadzenie, przetwarzanie, przechowywanie i dystrybucja komórek krwiotwórczych szpiku, z krwi obwodowej i krwi pępowinowej
3) wykonywanie czynności polegających na pozyskiwaniu potencjalnych dawców alogenicznego szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej.

Akredytacje odnawiane są co pięć lat, a co roku poddawane są ocenie w ramach nadzoru.
Ponadto Pracownia Badań Zgodności Tkankowej od wielu lat bierze udział w zewnętrznej kontroli jakości typowania HLA metodami genetycznymi. Są to Warsztaty Kontroli Jakości Typowania HLA dla Europy Środkowo-Wschodniej organizowane przez Oddział Kontroli Jakości Polskiego Towarzystwa Immunogenetycznego i uzyskujemy w nich wyniki pozwalające na otrzymanie rekomendacji Konsultanta Krajowego w dziedzinie Immunologii Klinicznej. System jakości wdrożony w Pracowni pozwala na coroczne, bezbłędne typowanie przesyłanych 10 próbek standaryzacyjnych. Świadczy to o niezbędnej wiedzy personelu, doświadczeniu oraz naszych kontaktach z rejestrami zagranicznymi.
W tym roku złożyliśmy wniosek o uzyskanie akredytacji European Federation of Immunogenetics (EFI) z bardzo dokładnym opisem systemu jakości, realizowanych
i przestrzeganych procedur w zakresie badań HLA oraz kwalifikacji dawców komórek krwiotwórczych. Wniosek został przyjęty, a na listopad został zapowiedziany audyt. Mam nadzieję, że w nowym roku znajdziemy się wśród 300 placówek na świecie
i trzech w Polsce, posiadających certyfikat EFI.

8. A jak można się zapisać do polskiego rejestru dawców?

Jolanta Korsak: Aby zostać wpisanym do Rejestru Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Komórek Krwiotwórczych WIM, należy umówić się na wizytę w ODS WIM tel. 261-816-213 lub 261-817-206, e-mail: zt@wim.mil.pl. W czasie wizyty kandydat na dawcę wypełnia stosowne kwestionariusze i pobierana jest próbka krwi w celu wykonania badań antygenów HLA .

Im więcej dawców w naszym rejestrze, tym większa szansa na znalezienie bliźniaka genetycznego, a tym samym – na udany przeszczep i wyleczenie choroby.

Zapraszamy do kontaktu z nami!