Rocznica pierwszego skoku Cichociemnych. Wśród nich byli także medycy

Było ich tylko 316. Po specjalnym przeszkoleniu, zrzucani na spadochronach na teren okupowanej Polski, stanowili elitę Armii Krajowej. Organizowali konspiracyjne wojsko, wykonywali najbardziej skomplikowane akcje dywersyjne. Po zakończeniu II wojny światowej większość z nich prześladowały komunistyczne władze, kilku zginęło na skutek wyroków sądów PRL. Warto pamiętać, że wśród Cichociemnych – Skoczków Spadochronowych Armii Krajowej byli także lekarze.

Pierwszy lot i skoki Cichociemnych przeprowadzono w nocy z 15 na 16 lutego 1941 r. Do końca wojny do Polski tą drogą wysłano 316 żołnierzy. Wśród nich byli m.in. gen. bryg. Leopold Okulicki „Niedźwiadek”, mjr Jan Piwnik „Ponury”, Jan Nowak Jeziorański oraz Elżbieta Zawacka „Zo” – jedyna kobieta w tej formacji. 112 skoczków oddało życie za wolną Ojczyznę.

Warto pamiętać, że wśród Cichociemnych byli również lekarze, w tym absolwenci Centrum Wyszkolenia Sanitarnego, ośrodka szkolenia służby zdrowia Wojska Polskiego. Centrum działało w latach 1922 – 1939 w Zamku Ujazdowskim w Warszawie. Do jego tradycji nawiązuje Wojskowy Instytut Medyczny. Przeczytaj więcej o tradycjach medyków w mundurach: http://wim.mil.pl/aktualnoci-topmenu-19/medycyna-w-mundurze/2173-o-historii-pomnika-poleglych-medykow

Tomasz Jasionek z Fundacji im. Cichociemnych (www.fundacjacichociemnych.pl) doszukał się pięciu skoczków, którzy ukończyli lub studiowali medycynę.

Ppłk dr n. med. Leon Wojciech Jan Bazała ps. „Strwiąż” (1904 - 1983)

Urodził się na ziemi lwowskiej. Już jako nastolatek walczył przeciw Ukraińcom, ponownie zgłosił się do wojska w czasie wojny polsko-bolszewickiej. W latach 1923-1929 edukował się w Szkole Podchorążych Sanitarnych w Warszawie, jednocześnie studiował na warszawskiej Akademii Medycznej. W 1929 r. otrzymał dyplom doktora medycyny oraz awans na pierwszy stopień oficerski.

Służył w szpitalach wojskowych, m.in. w Warszawie i Stryju, pełnił obowiązki lekarza i wykładowcy taktyki sanitarnej w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Walczył w kampanii wrześniowej, następnie przez Francję dotarł do Wielkiej Brytanii.

Wiosną 1943 r. rozpoczął kurs Cichociemnych. W czasie szkolenia opracował „dywersyjny zestaw chirurgiczny”, czyli podstawowe wyposażenie medyczne, które w zasobnikach spadochronowych zrzucano do Polski.

W okupowanym kraju znalazł się w nocy z 9 na 10 kwietnia 1944 r. „Strwiąż” został szefem służby sanitarnej w czasie Akcji „Burza” we Lwowie. W lipcu 1944 r. został aresztowany przez Sowietów. Do polski wrócił w stanie skrajnego wyczerpania w grudniu 1947 r. Pozostał pod obserwacją bezpieki, nękano go stałymi wezwaniami na przesłuchania. Do 1980 r. pracował jako lekarz w kilku uzdrowiskach i sanatoriach. Zmarł w 1983 r. w Aleksandrowie Kujawskim.

Ppłk dr n. med. Alfred Paczkowski ps. „Wania” (1909 - 1986)

W latach 1929 – 1935 był w Szkole Podchorążych Sanitarnych w Warszawie, jednocześnie studiował medycynę na Uniwersytecie Warszawskim. Tam uzyskał dyplom doktora. Pełnił zawodową służbę wojskową.

We wrześniu 1939 r. walczył w szeregach Armii Poznań. W styczniu 1940 r. przez Słowację, Węgry i Jugosławię przedarł się do Francji, a następnie do Wielkiej Brytanii. Tam przeszedł szkolenie Cichociemnych. W okupowanej Polsce wylądował w jednej z pierwszych ekip spadochronowych, w nocy z 27 na 28 grudnia 1941 r.

Został dowódcą III odcinka „Wachlarza”. Osobiście brał udział w wielu akcjach dywersyjnych m.in. w wysadzaniu niemieckich transportów wojskowych na linii Brześć-Mińsk i Mińsk-Homel. Po aresztowaniu przez hitlerowców znalazł się w więzieniu w Pińsku. 18 stycznia 1943 r. legendarną akcję rozbicia tego więzienia przeprowadziła grupa dywersyjna dowodzona przez Cichociemnego por. Jana Piwnika „Ponurego”. Oswobodzono wtedy „Wanię” oraz kilkudziesięciu więźniów.

Dr Paczkowski walczył w czasie Powstania Warszawskiego. Dostał rozkaz przeprawienia się przez Wisłę i nawiązania kontaktu z Armią Czerwoną. Podczas wykonywania tego zadania, 18 września 1944 r., aresztowali go Sowieci.

Powrócił do Polski w listopadzie 1947 r. Dostał powołanie do wojska, był m.in. komendantem szpitala wojskowego przy ul. Nowowiejskiej w Warszawie. Pracował też na oddziale chorób płuc w domu pomocy społecznej w Górze Kalwarii oraz w poradni przeciwgruźliczej w Piasecznie. Pełnił funkcję lekarza sportowego kadry żużlowców. Cieniem na pięknym wojennym życiorysie „Wani” położyły się podejrzenia o jego współpracę z komunistyczną bezpieką.

Wojenne wspomnienia spisał w książce „Lekarz nie przyjmuje” (w kolejnych wydaniach zatytułowanej „Ankieta Cichociemnego”).

Ppłk dr hab. Marian Bronisław Golarz-Teleszyński (1916 - 1985)

Po ochotniczej rocznej służbie w Szkole Podchorążych Rezerwy, w 1936 r. rozpoczął studia na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Lwowskiego Po trzecim roku studiów, w 1939 r., został awansowany na podporucznika rezerwy i skierowany na kilkumiesięczną praktykę w szpitalu w Równem.

Walczył w czasie wojny obronnej 1939 r. 2 listopada 1939 r. aresztowało go NKWD. Z łagru wyszedł na mocy układu Sikorski-Majski i zgłosił się do powstającej armii gen. Władysława Andersa, gdzie ukończył kurs lekarzy wojskowych.

W 1943 r. zgłosił się na szkolenie Cichociemnych. W nocy z 21 na 22 maja 1944 r. w został zrzucony w okolicach Miechowa. Skierowano go do Poleskiej 30 Dywizji Piechoty. Objął funkcję szefa służby medycznej w Okręgu Brzeskim Armii Krajowej.

Bezpieka aresztowała go w październiku 1944 r. Siedział m.in. w warszawskim więzieniu na Rakowieckiej. Po odzyskaniu wolności – chcąc zatrzeć za sobą ślad – wrócił do rodowego nazwiska Teleszyński. W 1946 r. ponownie podjął studia medyczne, tym razem na Akademii Medycznej w Gdańsku. Medycynę ukończył w 1948 r. Stopień doktora medycyny uzyskał w 1961, a w 1974 - doktora habilitowanego. Pracował m.in. jako ordynator w Klinice Ortopedycznej AM w Gdańsku. Opublikował ponad 30 prac, w tym cztery rozdziały w pierwszym po wojnie podręczniku „Zarys ortopedii ogólnej”. Od 1952 należał do Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego, w latach 1967-1974 pełnił funkcję wiceprezesa Oddziału Gdańskiego. Zmarł w 1985 r. w Gdyni.

Por. dr. n. med. Tadeusz Sokół ps.: „Bug 2” (1914 - 1980)

Po zaliczeniu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty, w latach 1936–1939 studiował na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Lwowskiego. 19 września 1939 r., w czasie bitwy z oddziałami sowieckimi został wzięty do niewoli. Udało mu się uciec. We Lwowie wstąpił do Związku Walki Zbrojnej. Aresztowany przez Sowietów w kwietniu 1940 r., gdy próbował przedrzeć się na Węgry. Z łagru wyszedł po podpisaniu układu Sikorski-Majski. Wraz z Armią Andresa ewakuował się z ZSRR.

W nocy z 21 na 22 września 1944 r. skoczył na spadochronie do Polski, został przydzielony do Okręgu Radom-Kielce AK. Jako instruktor dywersji szkolił partyzantów.

W 1945 r. ujawnił się w efekcie apeli władz, po czym – latem tego roku - został aresztowany przez UB. Za działalność w Armii Krajowej skazano go na cztery lata więzienia. W 1947 r. wyszedł na mocy amnestii.

W październiku 1947 r. podjął przerwane studia medyczne. Dostał się na trzeci rok medycyny na Uniwersytecie Wrocławskim. W latach 1949–1950 kontynuował studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był cenionym pediatrą, pracował m.in. w Nowym Sączu. W tym mieście zorganizował Przychodnię Przeciwalergiczną.

Płk Jerzy Jan Emir-Hassan ps.: „Turek 2” (1906 - 1998).

Potomek polskich Tatarów. Między 1924 a 1926 r. studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Jako medyk brał udział w przewrocie majowym w 1926 r. Z powodów rodzinnych musiał przerwać studia i wstąpił do Szkoły Podchorążych Piechoty.

We wrześniu 1939 r. został ranny w okolicach Wyszkowa, walczył w obronie Wołynia. 16 listopada 1939 r aresztowany przez Sowietów w czasie przekraczania granicy polsko-węgierskiej i wywieziony w głąb ZSRR.

W efekcie układu Sikorski-Majski wstąpił do Armii Andersa. Od października 1943 r., przez rok najpierw szkolił się na kursie Cichociemnych, a następnie został tam instruktorem taktyki działań dywersyjnych.

Został zrzucony w nocy z 16 na 17 października 1944 roku, otrzymał przydział do Okręgu Łódź AK. Aresztowany przez NKWD w marcu 1945 r., po dwóch miesiącach został przekazany do Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi. W czasie tortur szef łódzkiej bezpieki Mieczysław Moczar zmuszał go do potępienia Armii Krajowej i zaapelowania do podwładnych o ujawnienie się. Obawiając się, ze nie wytrzyma przesłuchań, dwukrotnie próbował popełnić samobójstwo.

W sierpniu 1945 r. został skazany 10 lat więzienia. Na wolność wyszedł w wyniku amnestii. Zamieszkał w rodzinnej Warszawie. Inwigilowany przez UB, często wzywano go na przesłuchania. Od 1946 r. do 1949 r. był współwłaścicielem sklepu z tkaninami. W efekcie działań bezpieki stracił źródło utrzymania i nie mógł znaleźć pracy. Dopiero w 1954 r. zdołał się zatrudnić w podwarszawskiej Opaczy.

Przez lata aktywnie włączał się w działania upamiętniające Cichociemnych. W 1989 r. znalazł się w gronie założycieli Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej. Zmarł w 1998 r. w Opaczy.

Jarosław Rybak

Na zdjęciu: Powązki, luty 1987 r., spotkanie Cichociemnych w rocznicę pierwszego skoku do Polski. Fot. Jarosław Rybak

Główne źródło biogramów i zdjęć: Krzysztof A. Tochman „Słownik biograficzny Cichociemnych”, Jedrzej Tucholski „Cichociemni”, Narodowe Archiwum Cyfrowe